που ονομάζεται ‘’διαμέσιο’’ (εκ του λατινικού interstitium). Πρόκειται στην ουσία για μικροσκοπικά κανάλια που περιβάλλουν τα όργανα και άλλες ανατομικές δομές του σώματος (π.χ. μεσεντέριο) και ο ρόλος τους είναι η μεταφορά ενός ρευστού. Αυτό το υγρό, που δεν ανήκει στα γνωστά μέχρι τώρα κύρια υγρά του σώματος, δηλαδή τη λέμφο και το αίμα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ανήκει σε ένα ‘προλεμφικό’ σύστημα. Τα κανάλια αυτού του συστήματος φαίνεται να σχηματίζουν ένα ενιαίο δίκτυο το οποίο δίνει την εικόνα ενός ξεχωριστου οργάνου κι επειδή ουσιαστικά αυτοί οι αγωγοί σχηματίζονται στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα σε ιστούς, του δόθηκε το όνομα “διαμέσιο” ή interstitium. Είναι εύλογη η απορία που γεννιέται πως είναι δυνατόν ένα τόσο διαδεδομένο δίκτυο καναλιών στον οργανισμό να είναι άγνωστο μέχρι σήμερα, αλλά η απάντηση είναι ότι πρόκειται για μικροσκοπικά κανάλια που δεν μπορούν να φανούν στις απλές απεικονιστικές μεθόδους π.χ. με μαγνητική τομογραφία. Επίσης, κατά την τομή ενός ιστού που θέλουμε να εξετάσουμε στο μικροσκόπιο, αυτά τα κανάλια στραγγίζουν αμέσως με τα τοιχώματα τους να εφάπτονται και να δίνουν απλά την εικόνα στοιβάδων συνδετικού ιστού. Η ανακάλυψη έγινε με τη χρήση ενός συνεστιακού λέιζερ ενδομικροσκόπιου, το οποίο μπορεί να ‘βλέπει’ ζωντανούς ιστούς σε μικροσκοπικό επίπεδο. Η Αμερικάνικη ερευνητική ομάδα που δημοσίευσε την ανακάλυψη (μάλιστα περιλαμβάνει και έναν Έλληνα γιατρό) γνώρισε το ‘διαμέσιο’ σχεδόν τυχαία, σε κάποιους ενδοσκοπικούς γαστρεντερικούς ελέγχους. Για φωτογραφίες και περεταίρω ανάλυση, δείτε την παραπομπή στο άρθρο του the scientist, στο τέλος του κειμένου. Υπάρχουν, ήδη, αρκετές διαφορετικές απόψεις για το εαν όντως πρόκειται για ένα νέο όργανο, δηλαδή για το αν η ανατομική δομή κι η λειτουργία αυτού του δικτύου πληροί τα κριτήρια για να ονομαστεί ‘όργανο’, αλλά όλοι συμφωνούν ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική ανακάλυψη. Μάλιστα, μπορεί να φέρει μια σημαντική εξέλιξη στην κατανόηση της μετανάστευσης καρκινικών κυττάρων και στη θεραπεία του καρκίνου. Εικάζεται ότι τα καρκινικά κύτταρα μπορούν και ‘ταξιδεύουν’ στο υγρό μέσα από αυτά τα κανάλια κατά τη δημιουργία μεταστάσεων.
       Ας ταξιδέψουμε όμως κι εμείς, νοητά, στο χώρο και το χρόνο και ας πάμε από την Ελλάδα του ίντερνετ και την Αμερική του συνεστιακού λέιζερ μικροσκοπίου, στην Κίνα του 3ου αιώνα π.Χ. και στον Εσωτερικό Κανόνα του Κίτρινου Αυτοκράτορα (Huangdi Neijing), ένα διάσημο ιατρικό σύγγραμα της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής (ΠΚΙ). Στο κεφάλαιο 8 γίνεται λόγος για ένα ιδιαίτερο όργανο, τον Τριπλό Θερμαστή (San Jiao, εν συντομία Τ.Θ.). Θα κάνουμε μια σύντομη επεξηγηματική παρέκβαση, χρήσιμη για κάποιον ξένο στις βασικές αρχές της ΠΚΙ για να πούμε ότι στην κινέζικη ιατρική τα όργανα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες τα zang ,θα λέγαμε ‘συμπαγή’ όργανα και τα fu, ας πούμε ‘κοίλα’ όργανα. Τα zang όργανα είναι η Καρδιά, ο Σπλήνας, το Συκώτι, τα Νεφρά και οι Πνεύμονες ¹, ενώ τα fu είναι το λεπτό και παχύ έντερο, η ουροδόχος κύστη, η χοληδόχος κύστη, το στομάχι και ο Τριπλός Θερμαστής (San Jiao). Για τα υπόλοιπα όργανα και στην δυτική και την κινέζικη Ιατρική γνωρίζουμε πολλά και συνεχώς μέχρι σήμερα μαθαίνουμε νέα πράγματα για τη δομή και τη λειτουργία τους, αλλά τι είναι όμως ο Τριπλός Θερμαστής; Στον Εσωτερικό Κανόνα του κίτρινου αυτοκράτορα, λοιπόν, συναντάμε μια απ’ τις πιο αμφιλεγόμενες προτάσεις στην ιστορία της ΠΚΙ: ‘San jiao zhe, jue du zhi guan, shui dao chu yan’. Θα μεταφράσω ελέυθερα και χρησιμοποιώντας ως πηγή το εξαιρετικό βιβλίο ‘Applied channel theory in chinese medicine’ (Jason Robertson, πάνω στη διδασκαλία του Wang Ju-yi): ‘Ο τριπλός θερμαστής επιτελεί το έργο του δικτύου άρδευσης, τα μονοπάτια του νερού εκπορεύονται από αυτόν.’ Χωρίς να δίνεται κάποια παραπάνω πληροφορία για την ανατομία και τη φύση του οργάνου, από τόσο παλιά, το ερώτημα για την ανατομική υπόσταση και την λειτουργία του τριπλού θερμαστή απασχολεί και προβληματίζει πολλούς ιατρούς και ερευνητές της κινέζικης ιατρικής, έχει γίνει πεδίο ανάπτυξης διάφορων θεωριών και πολλών αντιπαραθέσεων.
      Τριακόσια, περίπου, χρόνια αργότερα, ένα άλλο κλασικό σύγγραμα της ΠΚΙ, ‘ο Κανόνας των Δυσκολιών’ θέτει κάποια ερωτήματα για τον Τ.Θ. που προσπαθεί να απαντήσει: “Πως τροφοδοτείται ο τριπλός θερμαστής και τι παράγει; Που αρχίζει και που τελειώνει; Σε ποια σημεία του σώματος, μπορεί να θεραπεύσει κανείς τον τριπλό θερμαστη; Είναι πραγματικά δυνατόν να γνωρίζουμε αυτά τα πράγματα;”Αναφορικά με την απάντηση που δίνει το κείμενο, θα λέγαμε συνοπτικά ότι ο Τ.Θ. σχετίζεται άμεσα με τις ‘διαδρομές του νερού’ και με τη θρέψη κι ότι είναι η αρχή και το τέλος για τις ‘διαδρομές της ενέργειας’, αυτής που οι Κινέζοι ονομάζουν "Τσι".Στη συνέχεια περιγράφεται γενικά ή θέση των τριών θερμαστών (άνω, μεσαίου και κάτω) στον θώρακα το υποχόνδριο και την κοιλιακή χώρα αντίστοιχα, ενώ στο τέλος αναφέρεται ότι οΤ.Θ. “έχει όνομα αλλά όχι και μορφή”. Αυτό το τελευταίο σχόλιο, εύλογα προκαλεί την απορία του αναγνώστη για το τι είναι τελικά αυτό το όργανο που έχει όνομα, έχει θέση, έχει λειτουργία αλλά όχι και μορφή.
      Συμβαίνει πολύ συχνά, σε ανάλογες περιπτώσεις, κάποιο αρχαίο κείμενο να προσπαθεί να περιγράψει με ποιητικό τρόπο κάτι που ουσιαστικά λόγω των πεπερασμένων μέσων δεν μπορεί να ερμηνεύσει αντικειμενικά και επιστημονικά. Σε αυτό το πνεύμα ερμηνείας, στη σύγχρονη εποχή, αναζητώντας τις αντιστοιχίες στη σύγχρονη ιατρική γνώση, πολλοί έχουν αποδώσει στον Τ.Θ. λειτουργίες όπως αυτές του ενδοκρινικού συστήματος, δηλαδή των ορμονών ,καθώς επίσης και του μεταβολισμού. Μ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η καθολικότητα της δράσης του τριπλού θερμαστή, το γεγονός ότι ήταν ‘αόρατη’ η μορφή του στην αρχαίοτητα και η συχέτισή του με τις λειτουργίες των κύριων εσωτερικών οργάνων που αναφέρεται στο αρχαίο κείμενο, αλλά δεν εξηγείται επαρκώς η εμμονή στο υγρό στοιχείο .
Σύμφωνα με τον Wang Ju-Yi (1937-2017), ο οποίος υπήρξε ένας σπουδάιος γιατρός και άωκνος ερευνητής των αρχαίων συγγραμάτων, τα υγρά στον διάμεσο χώρο (interstitial fluids), αποτελούν την εξήγηση και δίνουν μια ερμηνεία για αυτό που προσπαθεί να περιγράψει το αρχαίο κείμενο αναφορικά με τον Τ.Θ. Βέβαια στο εν λόγω βιβλίο, που εκδόθηκε το 2008, ο συγγραφέας περισσότερο αναφέρει ως interstitial fluids τα υγρά στον εξωκυττάριο διάμεσο χώρο που έχουν άμεση σχέση με το τριχοειδικό σύστημα αγγείων, που είναι γνωστά από από πολύ πιο παλιά κι όχι στην νέα ανακάλυψη του interstitium. Από ότι φαίνεται, όμως, το ερευνητικό συνεστιακό λέιζερ ενδομικροσκόπιο και η ερευνητική ομάδα από την Νέα Υόρκη μας δίνουν μια διαφορετική εικόνα για το τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτό το επίπεδο. Όσον αφορά την ΠΚΙ, η σχέση του Τ.Θ. με τα υγρά μπαίνει κάτω από ένα εντελώς νέο πρίσμα. Όχι μόνο υπάρχουν τα υγρά του διάμεσου χώρου, (να επισημάνουμε ότι λίγο πολύ είναι υγρό που ανανεώνεται μεσα απ΄το σύστημα αγγείων αλλά παραμένει ακίνητο στο χώρο) αλλά υπάρχουν κι άλλα ρευστά που δεν γνωρίζαμε και μπορούν να μεταφέρονται με αγωγούς που σχηματίζουν ένα μικροσκοπικό αλλά ευρύτατο δίκτυο στο σώμα. Μέσα από αυτό το δίκτυο μπορούν πιθανώς να μεταφερθούν βιοχημικά μόρια, ουσίες δηλαδή του σώματος όπως και κύτταρα .
       Ίσως αυτό, λοιπόν, να ήθελε να περιγράψει ο συγγραφέας στο αρχαίο κινέζικο κείμενο όταν έγραφε ότι τα ‘μονοπάτια του νερού εκπορεύονται από τον Τ.Θ. και ίσως το interstitium να είναι απλά η λατινική ονομασία του οργάνου που γνώριζαν οι αρχαίοι Κινέζοι ως San Jiao (Τριπλό Θερμαστή). Δεν γνωρίζουμε, ακόμη, τι θα αποφανθεί η επιστήμη για το interstitium, εαν θα το αναγνωρίσει ως ξεχωριστό όργανο ή θα το εντάξει σε κάποιο από τα ήδη υπάρχοντα συστήματα του οργανισμού.Σίγουρα υπάρχει πολύς δρόμος να διανυθεί για να αποκαλύψουμε το ρόλο αυτού του δικτύου στη φυσιολογία και να αξιοποιηθεί αυτή η ανακάλυψη σε επίπεδο θεραπευτικό . Είμαι σίγουρος, όμως, ότι μιας και είχα τη χαρά να γνωρίσω προσωπικά τον dr Wang Ju-Yi ότι εαν από κάπου βλέπει αυτή την εξέλιξη, θα είναι πολύ αισιόδοξος για την διαλεύκανση ενός από τα πιο σημαντικά μυστήρια της κινέζικης Ιατρικής, τον Τριπλό Θερμαστή.

1. Τα zang όργανα αναγράφονται με καφαλαίο αρχικό γράμμα (Καρδία, Σπλήνας κτλ) μιας και όταν αναφερόμαστε σε αυτά με όρους κινέζικης ιατρικής (ΠΚΙ), αναφερόμαστε σε ένα σύνολο ανατομικών και λειτουργικών δομών κι όχι μόνο σε αυτό που περιγράφουμε στην κλασική ιατρική ως καρδιά, σπλήνας κτλ. Για παράδειγμα στην ΠΚΙ το όργανο της Καρδιάς περιλαμβάνει και τα αγγεία και ιδιαίτερα τα μεγάλα αγγεία όπως η αορτή, οι καρωτίδες, η πνευμονική αρτηρία κτλ, ενώ το όργανο του Σπλήνα (pi στα κινέζικα) συμπεριλαμβάνει εκτός από το ανατομικό όργανο του σπλήνα και το όργανο του παγκρέατος με την εξαιρετική σημασία του για την πέψη, που η κινέζικη ιατρική αποδίδει ως λειτουργία στο ενιαίο (κατ΄αυτήν) όργανο του Σπλήνα.